تصوف و آیین هندومشابهتهایی بین عقاید و اعمال صوفیه با پیروان آیین هندو وجود دارد؛ این امر، اهل تحقیق را وادار کرده است تا درباره تأثیر متقابل آیین هندو و تصوف هندی به تحقیق و پژوهش بپردازند. فهرست مندرجات۱.۱ - نمونه‌هایی از تشابهات ۱.۲ - نظر ابوریحان بیرونی ۱.۳ - گیاه‌خواری برخی متصوفه ۱.۴ - متأثر شدن غوثیه ۱.۵ - سلسله ریشی ۲ - ترجمه کتاب‌های هندوها ۲.۱ - جلب توجه صوفیان به هندو ۲.۲ - برخی از ترجمه‌ها ۳ - دوره اثرپذیری تصوف از هندو ۴ - تأثیر تصوف بر آیین‌های هندی ۴.۱ - گسترش اسلام ۴.۱.۱ - عوامل تأثیر ۴.۱.۲ - کشمیر ۴.۱.۳ - مکتب بکتی ۴.۲ - ترویج زبان فارسی ۴.۲.۱ - زبان دربار ۴.۳ - گستره نفوذ زبان فارسی ۵ - تشیع و تصوف در شبه قاره هند ۵.۱ - سهروردیه و چشتیه ۵.۱.۱ - عظمت علی (ع) ۵.۱.۲ - جلال‌الدین بخاری ۵.۱.۳ - تغییر مذهب ۵.۱.۴ - شاه ولی‌الله دهلوی ۵.۲ - قلندرها ۵.۳ - تقویت تشیع در هند و کشمیر ۶ - رابطه تصوف هند با تصوف ایران ۶.۱ - ایرانی بودن سلاسل معروف هند ۶.۲ - شرح کتاب‌های ایرانی ۶.۳ - راه‌های نفوذ تصوف ایرانی در هند ۶.۴ - نفوذ افکار ابن عربی در هند ۷ - ادبیات صوفیانه در هند ۷.۱ - آثار مهم صوفی هند ۷.۱.۱ - شروح کتب عرفانی ۷.۱.۲ - کتب معارف صوفیانه ۷.۱.۳ - تذکره‌های منظوم و منثور ۷.۱.۴ - مکتوبات ۷.۱.۵ - ملفوظات ۷.۲ - آثار صوفی به زبان محلی ۸ - فهرست منابع ۹ - پانویس ۱۰ - منبع ۱ - تشابه بین هندو و تصوف۱.۱ - نمونه‌هایی از تشابهاتمحققان میان عقاید و اعمال صوفیه با پیروان آیین هندو مشابهت‌هایی یافته‌اند؛ از جمله، اشتغال به مراقبه و تفکر ، خدمت به پیر ، روزه گرفتن، ذکر و تساهل در باره پیروان مذاهب و ادیان و شفقت به خلق. [۱]
ممتازبیگم چودهری، «تأثیر صوفیان ایران در تصوف شبه قاره پاکستان و هند»، ج۱، ص۲۴ـ ۲۶، در تأثیر معنوی ایران در پاکستان، تألیف جعفر قاسمی، لاهور: اداره اوقاف پنجاب، ۱۳۵۰ ش.
۱.۲ - نظر ابوریحان بیرونیابوریحان بیرونی در تحقیق ما للهند [۲]
ابوریحان بیرونی، تحقیق ما للهند، ج۱، ص۵۹ ـ۶۴، ج ۱، ترجمه منوچهر صدوقی سها، تهران ۱۳۶۲ ش.
برخی ریاضت‌های صوفیه را که در جهت اشتغال به حق و ضبط نفس انجام می‌دهند و همچنین اقوالی را که در باره اتحاد دارند، مشابه با تعالیم پاتَنْجَلی دانسته است.
۱.۳ - گیاه‌خواری برخی متصوفهبرخی، گیاه‌خواریِ عده‌ای از متصوفه هند ، نظیر حمیدالدین ناگوری (متوفی ۶۷۳)، را به تماس با زهاد هندو نسبت داده و آرای عبدالقدوس گنگوهی را نیز متأثر از نات یوگی‌ها (ریاضت‌کشان هندو) دانسته‌اند. ۱.۴ - متأثر شدن غوثیهگفتهاند که بنیان‌گذار غوثیه (شاخه‌ای از شطاریه)، برخی اعمال این شاخه را از مکتب یوگا گرفته است. ۱.۵ - سلسله ریشیهمچنین گفته‌اند که ترکیب اعتقادات صوفیه با آرای یک کشمیری شیواپرست به نام لالا یوگیش واری به تأسیس سلسله‌ای مشهور به ریشی انجامید. مؤسس این سلسله ، نورالدین ریشی (متوفی ۸۴۲) بود. تعالیم وی را در اشعار کشمیری‌اش با اشعار لالا بسیار شبیه دانسته‌اند. ۲ - ترجمه کتاب‌های هندوها۲.۱ - جلب توجه صوفیان به هندوترجمه برخی کتاب‌های دینی و حِکْمی هندوها توجه صوفیان را به خود جلب کرد. ۲.۲ - برخی از ترجمههافیضی (متوفی ۱۰۰۴)، شاعر و حکیم دربار اکبرشاه، مهابهاراتا را از سنسکریت به فارسی ترجمه کرد. داراشکوه نیز قسمتی از اوپانیشاد‌ها را از سنسکریت به فارسی ترجمه کرد. او در رساله فارسی مجمع‌البحرین توافق عقاید هندوها را با آرای صوفیه نشان داده است. جوک باشِست و چند کتاب دیگر هندوها نیز به دست‌یاری و تشویق داراشکوه به فارسی ترجمه شد. [۳]
عبدالحسین زرین کوب، در قلمرو وجدان: سیری در عقاید، ج۱، ص۳۶۷ـ ۳۶۸، ادیان و اساطیر، تهران ۱۳۶۹ ش.
تأثیر جوک باشست چنان بود که میرابوالقاسم فندرسکی (متوفی ۱۰۵۰)، حکیم و عارف عصر صفوی ، بر آن تعلیقه نوشت و منتخبی از آن فراهم آورد. [۴]
مدرس تبریزی، ج۴، ص۳۵۸.
۳ - دوره اثرپذیری تصوف از هندوبه اعتقاد برخی محققان، تأثیر آیین هندو بر تصوف اسلامی ، نه در دوران اولیه شکل‌گیری تصوف ، بلکه در دوران متأخر صورت گرفته است. ۴ - تأثیر تصوف بر آیین‌های هندیتصوف اسلامی نیز بر آیین‌های شبه قاره هند تأثیر گذاشته، از جمله آثار و خدمات صوفیه در شبه قاره، گسترش اسلام بوده است. ۴.۱ - گسترش اسلامبه عقیده اغلب پژوهش‌گران، هرچند مسلمانان در حدود ۹۲ـ۹۴ سند را گرفتند و در زمان سلطان محمود غزنوی (۳۸۹ـ۴۲۱) مناطقی از هند را فتح کردند، اما صوفیه یکی از عوامل مهم تبلیغ اسلام در آن‌جا بوده‌اند. [۵]
حسین نصر، جوان مسلمان و دنیای متجدد، ج۱، ص۹۶، ترجمه مرتضی اسعدی، تهران ۱۳۷۴ ش.
۴.۱.۱ - عوامل تأثیرمحبوبیت مشایخ صوفیه در بین مردم، برگزاری مجالس وعظ و سماع به زبان فارسی و زبان‌های محلی هند و اعتقاد به برابری همه انسان‌ها، اسباب موفقیت صوفیه در این امر بوده است. فعالیت‌های مشایخ چشتیه و نقشبندیه و شطاریه در تبلیغ اسلام میان هندوان و اقوام مالزی بسیار بود. مواعظ ساده مشایخ، بخصوص در باره محبت به خداوند و دوست داشتن همسایه ، سبب جذب هندوان، خصوصاً جذب افرادی از طبقه پایین و حتی افراد بی‌طبقه هند ( نجس‌ها )، شد. [۶]
محمد اکرم، آب کوثر، ج۱، ص۱۹۳ـ۱۹۴، لاهور ۱۹۹۰.
[۷]
عبدالحسین زرین کوب، ارزش میراث صوفیه، ج۱، ص۱۶۴، تهران ۱۳۶۲ ش.
۴.۱.۲ - کشمیرصوفیه کشمیر ، از جمله میرسیدعلی همدانی و بلبل شاه کشمیری ، در گسترش اسلام در این منطقه بسیار مثر بوده‌اند. [۸]
محمدسلیم مظهر، «بررسی احوال و آثار پارسی گویان ایرانی در شبه قاره از دوره غزنوی تا آغاز سده دهم هجری قمری»، ج۱، ص۳۵، پایان نامه دکتری ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، ۱۳۷۶ ش.
[۹]
محمد اکرم، آب کوثر، ج۱، ص۳۷۵، لاهور ۱۹۹۰.
[۱۰]
صابر آفاقی، «صوفیان کشمیر و نقش آنان در نشر فرهنگ و ادب فارسی»، ج۱، ص۷۲، هنر و مردم، دوره جدید، ش ۱۱۲ و ۱۱۳ (بهمن و اسفند ۱۳۵۰).
۴.۱.۳ - مکتب بکتیبه گفته تاراچند رسوخ تعالیم اسلامی، مانند توحید و تساوی آدمیان، در هند از طریق صوفیه موجب پدیدآمدن مکتب بکتی / بهکتی (طریقه عبادت عاشقانه) شد. [۱۱]
تاراچند، «نفوذ اسلام در هند»، ج۱، ص۲۸۸، مهر، سال ۸، ش ۵ (مرداد ۱۳۳۱).
۴.۲ - ترویج زبان فارسیکار دیگر صوفیان، ترویج زبان فارسی بود. ۴.۲.۱ - زبان دربارمیرسیدعلی همدانی و فرزند و اخلافش به ترویج زبان فارسی در کشمیر پرداختند، تا حدی که این زبان، زبان دربار شد. [۱۲]
محمدسلیم مظهر، «بررسی احوال و آثار پارسی گویان ایرانی در شبه قاره از دوره غزنوی تا آغاز سده دهم هجری قمری»، ج۱، ص۳۵، پایان نامه دکتری ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، ۱۳۷۶ ش.
[۱۳]
محمدسلیم مظهر، «بررسی احوال و آثار پارسی گویان ایرانی در شبه قاره از دوره غزنوی تا آغاز سده دهم هجری قمری»، ج۱، ص۳۰۵، پایان نامه دکتری ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، ۱۳۷۶ ش.
[۱۴]
شمیم محمود زیدی، «زبان فارسی و صوفیان شبه قاره»، ج۱، ص۲۰۹، در مجموعه سخنرانیهای نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، تهران: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۷۲ ش.
۴.۳ - گستره نفوذ زبان فارسینگارش متن اصلی اجازه‌نامه خلافت برخی صوفیان به زبان فارسی از گذشته تاکنون، حاکی از نفوذ زبان فارسی در شبه قاره است. صوفیان شجره‌نامه طریقت خود را تا چند سال قبل به نظم و به فارسی می‌نوشتند. امروزه، قوالان در عرس اشعار فارسی می‌خوانند. [۱۵]
شمیم محمود زیدی، «زبان فارسی و صوفیان شبه قاره»، ج۱، ص۲۱۰ـ۲۱۱، در مجموعه سخنرانیهای نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، تهران: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۷۲ ش.
۵ - تشیع و تصوف در شبه قاره هند۵.۱ - سهروردیه و چشتیهصوفیان سهروردیه و چشتیه گرچه اهل‌تسنن بودند، به اهل‌بیت و دوازده امام علیهم‌السلام ارادت می‌ورزیدند. ۵.۱.۱ - عظمت علی (ع)برخی مشایخ چشتیه، مانند نظام‌الدین اولیا و نصیرالدین چراغ دهلی و خواجه محمد گیسودراز ، حضرت علی علیه‌السلام را در عظمت روحی و جوان‌مردی از سه خلیفه قبل بالاتر دانسته‌اند. [۱۶]
اطهر عباس رضوی، شیعه در هند، ج۱، ص۲۴۹ـ۲۵۰، ترجمه مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی (واحد ترجمه)، ج ۱، قم ۱۳۷۶ ش.
۵.۱.۲ - جلال‌الدین بخاریسیدجلالالدین بخاری ، از مشایخ سهروردیه، نیز با آن‌که مخالف تشیع بود، به اهل‌بیت ارادت بسیار داشت و علاقه به اهل‌بیت از ویژگی‌های مهم خانقاه او در اچ بود. ۵.۱.۳ - تغییر مذهبدر قرن نهم برخی از شاگردان مخدوم جهانیان ، [۱۷]
جوان مسلمان و دنیای متجدد، ترجمه مرتضی اسعدی، تهران ۱۳۷۴ ش.
بویژه در گجرات ، به مذهب شیعه دوازده امامی گرویدند. [۱۸]
اطهر عباس رضوی، شیعه در هند، ج۱، ص۲۵۱ـ۲۵۲، ترجمه مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی (واحد ترجمه)، ج ۱، قم ۱۳۷۶ ش.
۵.۱.۴ - شاه ولی‌الله دهلویشاه ولی‌اللّه دهلوی نیز با آن‌که تشیع را قاطعانه رد کرده، در ملفوظاتش برای حضرت علی و اهل‌بیت علیهم‌السلام، بخصوص امام جعفرصادق علیه‌السلام، مقام و عظمت بسیار قائل شده است. [۱۹]
اکبر ثبوت، مدارس اسلامی هند در طول تاریخ و جایگاه فرهنگی ایران در آنها، ج۱، ص۵۵، (دهلی نو: رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۷۶ ش) (جزوه تکثیرشده).
۵.۲ - قلندرهاقلندرها نیز آوازها و اشعاری را که در مدح حضرت علی علیه‌السلام بود دوست داشتند. لعل شهباز قلندر ، در مدح حضرت علی و اهل‌بیت علیهم‌السلام اشعاری به فارسی و سندی سروده است. قلندرها بتدریج مروّجان دوستی و عشق به اهل‌بیت علیهم‌السلام شدند. [۲۰]
اطهر عباس رضوی، شیعه در هند، ج۱، ص۲۵۲، ترجمه مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی (واحد ترجمه)، ج ۱، قم ۱۳۷۶ ش.
۵.۳ - تقویت تشیع در هند و کشمیربا آمدن مریدان علاءالدوله سمنانی و میرسیدعلی همدانی و همچنین شاگردان شاه نعمت‌اللّه ولی به هند، تصوف شیعی در هند و کشمیر تقویت شد. [۲۱]
اطهر عباس رضوی، شیعه در هند، ج۱، ص۲۶۱، ترجمه مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی (واحد ترجمه)، ج ۱، قم ۱۳۷۶ ش.
[۲۲]
اطهر عباس رضوی، شیعه در هند، ج۱، ص۲۶۴، ترجمه مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی (واحد ترجمه)، ج ۱، قم ۱۳۷۶ ش.
[۲۳]
اطهر عباس رضوی، شیعه در هند، ج۱، ص۲۷۶، ترجمه مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی (واحد ترجمه)، ج ۱، قم ۱۳۷۶ ش.
۶ - رابطه تصوف هند با تصوف ایران۶.۱ - ایرانی بودن سلاسل معروف هندمؤسسان سلسله‌های مهم و معروف تصوف در هند، یعنی چشتیه و سهروردیه و قادریه و نقشبندیه و همدانیه (شاخه‌ای از کبرویه)، ایرانی بودند. [۲۴]
شمیم محمود زیدی، «زبان فارسی و صوفیان شبه قاره»، ج۱، ص۲۰۳، در مجموعه سخنرانیهای نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، تهران: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۷۲ ش.
۶.۲ - شرح کتاب‌های ایرانیهمچنین بر کتاب‌های عرفانی ایرانی مانند لمعات عراقی ، مثنوی مولوی و عوارف سهروردی بارها شرح نوشته‌اند و این کتاب‌ها در مدارس دینی هند تدریس شده است. [۲۵]
اکبر ثبوت، مدارس اسلامی هند در طول تاریخ و جایگاه فرهنگی ایران در آنها، ج۱، ص۴، (دهلی نو: رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۷۶ ش) (جزوه تکثیرشده).
[۲۶]
اکبر ثبوت، مدارس اسلامی هند در طول تاریخ و جایگاه فرهنگی ایران در آنها، ج۱، ص۱۷، (دهلی نو: رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۷۶ ش) (جزوه تکثیرشده).
[۲۷]
اکبر ثبوت، مدارس اسلامی هند در طول تاریخ و جایگاه فرهنگی ایران در آنها، ج۱، ص۳۳ـ۳۴، (دهلی نو: رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۷۶ ش) (جزوه تکثیرشده).
۶.۳ - راه‌های نفوذ تصوف ایرانی در هندبه طور کلی تصوف ایرانی از سه طریق بر تصوف هندی تأثیر نهاد: ۱) از طریق صوفیان ایرانی ، نظیر هجویری و معین‌الدین چشتی و سیدعلی همدانی و جلال‌الدین تبریزی ، که برای تبلیغ اسلام به هند عزیمت کردند. ۲) از طریق آن دسته از صوفیان ایرانی که گرچه به هند نرفتند، افکارشان به‌طور غیرمستقیم بر مسلمانان هند تأثیر گذاشت؛ کسانی چون ابوسعید ابوالخیر ، باباطاهر ، خواجه عبداللّه انصاری ، سنایی ، عطار و مولوی . ۳) از طریق صوفیانی چون ابن عربی که ایرانی نبودند، اما بر اندیشه متصوفه ایرانی تأثیر نهادند و افکارشان از طریق ایرانیان به هند رسید. [۲۸]
ممتازبیگم چودهری، «تأثیر صوفیان ایران در تصوف شبه قاره پاکستان و هند»، ج۱، ص۴، در تأثیر معنوی ایران در پاکستان، تألیف جعفر قاسمی، لاهور: اداره اوقاف پنجاب، ۱۳۵۰ ش.
۶.۴ - نفوذ افکار ابن عربی در هنداز اواخر قرن نهم، افکار و اندیشه‌های ابن عربی در هند نفوذ بسیار یافت؛ شروح متعددی که بر فصوص‌الحکم نوشته شده، مؤید این مطلب است. محب‌اللّه اللّه‌آبادی ، از مشایخ چشتیه، از جمله کسانی بود که فصوص‌الحکم را به فارسی و عربی شرح کرد. [۲۹]
عبدالحی حسنی، نزهة الخواطرو بهجة المسامع و النواظر، ج۵، ص۳۳۵، حیدرآباد دکن، ج ۵، ۱۳۹۶/۱۹۷۶.
عبدالقدوس گنگوهی نیز از صوفیانی بود که بسیار تحت تأثیر نظریه وحدت وجود ابن عربی قرار گرفت. ۷ - ادبیات صوفیانه در هندیکی از دستاوردهای مهم صوفیه در شبه قاره هند ، ادبیات صوفیانه است که بسیاری از این آثار به فارسی و بقیه به زبان‌های محلی هند است. [۳۰]
ساجداللّه تفهیمی، «نگاهی کوتاه بر تاریخچه زبان و ادبیات فارسی در شبه قاره»، ج۱، ص۱۳، ترجمه علی محمد مذنی، در مجموعه سخنرانیهای نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۷۲ ش.
۷.۱ - آثار مهم صوفی هندبرخی از آثار صوفیه هند عبارت‌اند از: ۷.۱.۱ - شروح کتب عرفانیشروح و حواشی بر کتب مهم صوفیه نظیر فصوص‌الحکم، مثنوی مولوی، رساله قشیریه ، و التَّعرُّف . [۳۱]
ساجداللّه تفهیمی، «نگاهی کوتاه بر تاریخچه زبان و ادبیات فارسی در شبه قاره»، ج۱، ص۱۷، ترجمه علی محمد مذنی، در مجموعه سخنرانیهای نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۷۲ ش.
[۳۲]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۶۳۹ـ ۱۶۵۲، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
[۳۳]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۷۴۲ـ۱۷۴۴، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
۷.۱.۲ - کتب معارف صوفیانهتألیف کتاب‌هایی در معارف صوفیانه و سیروسلوک ، نظیر کشف‌المحجوب هجویری و طوالع‌الشموس قاضی حمیدالدین دهلوی ناگوری (متوفی ۶۴۱) و سلک‌السلوک ضیاءالدین نخشبی (متوفی ۷۵۱). [۳۴]
ساجداللّه تفهیمی، «نگاهی کوتاه بر تاریخچه زبان و ادبیات فارسی در شبه قاره»، ج۱، ص۱۵ـ ۱۶، ترجمه علی محمد مذنی، در مجموعه سخنرانیهای نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۷۲ ش.
۷.۱.۳ - تذکره‌های منظوم و منثورتألیف تذکره‌های منظوم و منثور در شرح احوال مشایخ صوفیه، از جمله سِیَرالاولیاء اثر سیدمحمد بن مبارک کرمانی معروف به میرخورد (متوفی ۷۷۰)، سِیرالعارفین از حامد بن فضل‌اللّه جمالی دهلوی (متوفی ۹۴۲)، اخبارالاخیار فی اسرارالابرار از عبدالحق محدث دهلوی (متوفی ۱۰۵۲)، تذکره گلزار ابرار از محمد غوثی شطاری (حدود قرن یازدهم)، سفینة‌الاولیاء و سکینة‌الاولیاء هر دو از داراشکوه ، حضرات‌القدس از بدرالدین سرهندی (متوفی ۱۰۹۴). [۳۵]
ساجداللّه تفهیمی، «نگاهی کوتاه بر تاریخچه زبان و ادبیات فارسی در شبه قاره»، ج۱، ص۴۱، ترجمه علی محمد مذنی، در مجموعه سخنرانیهای نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۷۲ ش.
۷.۱.۴ - مکتوباتآثاری با عنوان « مکتوبات »، مشتمل بر پاسخ‌ها و توصیه‌ها و توضیحات کتبی مشایخ در باره سیروسلوک یا امور دینی و اجتماعی. بعضی از مکتوبات مهم عبارت‌اند از: مکتوبات حمیدالدین صوفی ناگوری ، مکتوبات سرهندی ، مکتوبات ابوعلی قلندر علی پانی پتی و مکتوبات شرف الدین یحیی منیری. [۳۶]
ساجداللّه تفهیمی، «نگاهی کوتاه بر تاریخچه زبان و ادبیات فارسی در شبه قاره»، ج۱، ص۱۷ـ ۱۸، ترجمه علی محمد مذنی، در مجموعه سخنرانیهای نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۷۲ ش.
۷.۱.۵ - ملفوظاتآثاری با عنوان « ملفوظات »، که مجموعه سخنان مشایخ در مجالس خاص با مریدان است. ملفوظات پاسخ‌های شیخ به پرسش‌هایی در باره مسائل دینی و اجتماعی و عرفانی بود [۳۷]
ساجداللّه تفهیمی، «نگاهی کوتاه بر تاریخچه زبان و ادبیات فارسی در شبه قاره»، ج۱، ص۱۸، ترجمه علی محمد مذنی، در مجموعه سخنرانیهای نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۷۲ ش.
که پس از چندی یکی از مریدان آن را مکتوب می‌کرد.
برخی از ملفوظات مهم عبارت‌اند از: انیس الارواح (ملفوظات خواجه عثمان هارونی ، متوفی ۶۱۷)، دلیل‌العارفین (ملفوظات معین‌الدین حسن سجزی چشتی)، فوائد الفاد (ملفوظات نظام‌الدین اولیا) که امیرحسن سجزی آن را مکتوب کرده است. [۳۸]
ساجداللّه تفهیمی، «نگاهی کوتاه بر تاریخچه زبان و ادبیات فارسی در شبه قاره»، ج۱، ص۱۸ـ۱۹، ترجمه علی محمد مذنی، در مجموعه سخنرانیهای نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۷۲ ش.
[۳۹]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۲۹۴، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
۷.۲ - آثار صوفی به زبان محلیبخشی از ادبیات صوفیانه هند به زبان‌های محلی است. ملاداود (متوفی ۷۷۲) و محمد شَگْهیر در بنگال، صوفیانی بودند که به زبان محلی شعر می‌گفتند. [۴۰]
آنه ماری شیمل، تبیین آیات خداوند: نگاهی پدیدارشناسانه به اسلام، ج۱، ص۲۸۱، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران ۱۳۷۶ ش.
در پنجاب و سند نیز شاعرانی نظیر عبداللطیف بیتابی (متوفی ۱۷۵۲) و بلّهی شاه به لهجه پنجابی و سندی شعر می‌گفتند. مظهرجان جانان و خواجه میردَرد (متوفی ۱۱۹۹) نیز از شاعران بزرگ اردو زبان بودند. ۸ - فهرست منابع(۶۴) صابر آفاقی، «صوفیان کشمیر و نقش آنان در نشر فرهنگ و ادب فارسی»، هنر و مردم، دوره جدید، ش ۱۱۲ و ۱۱۳ (بهمن و اسفند ۱۳۵۰). (۶۵) ابوریحان بیرونی، تحقیق ماللهند، ج ۱، ترجمه منوچهر صدوقی سها، تهران ۱۳۶۲ ش. (۶۶) محمد اکرم، آب کوثر، لاهور ۱۹۹۰. (۶۷) تاراچند، «نفوذ اسلام در هند»، مهر، سال ۸، ش ۵ (مرداد ۱۳۳۱). (۶۸) ساجداللّه تفهیمی، «نگاهی کوتاه بر تاریخچه زبان و ادبیات فارسی در شبه قاره»، ترجمه علی محمد مذنی، در مجموعه سخنرانیهای نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۷۲ ش. (۶۹) اکبر ثبوت، مدارس اسلامی هند در طول تاریخ و جایگاه فرهنگی ایران در آنها، (دهلی نو: رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۷۶ ش) (جزوه تکثیرشده). (۷۰) ممتازبیگم چودهری، «تأثیر صوفیان ایران در تصوف شبه قاره پاکستان و هند»، در تأثیر معنوی ایران در پاکستان، تألیف جعفر قاسمی، لاهور: اداره اوقاف پنجاب، ۱۳۵۰ ش. (۷۱) عبدالحی حسنی، نزهة الخواطرو بهجة المسامع و النواظر، حیدرآباد دکن، ج ۵، ۱۳۹۶/۱۹۷۶. (۷۲) اطهر عباس رضوی، شیعه در هند، ترجمه مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی (واحد ترجمه)، ج ۱، قم ۱۳۷۶ ش. (۷۳) عبدالحسین زرین کوب، ارزش میراث صوفیه، تهران ۱۳۶۲ ش. (۷۴) عبدالحسین زرین کوب، در قلمرو وجدان: سیری در عقاید، ادیان و اساطیر، تهران ۱۳۶۹ ش. (۷۵) شمیم محمود زیدی، «زبان فارسی و صوفیان شبه قاره»، در مجموعه سخنرانیهای نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، تهران: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۷۲ ش. (۷۶) آنه ماری شیمل، تبیین آیات خداوند: نگاهی پدیدارشناسانه به اسلام، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران ۱۳۷۶ ش. (۷۷) مدرس تبریزی. (۷۸) محمدسلیم مظهر، «بررسی احوال و آثار پارسی گویان ایرانی در شبه قاره از دوره غزنوی تا آغاز سده دهم هجری قمری»، پایان نامه دکتری ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، ۱۳۷۶ ش. (۷۹) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش. (۸۰) حسین نصر، جوان مسلمان و دنیای متجدد، ترجمه مرتضی اسعدی، تهران ۱۳۷۴ ش. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تصوف و آیین هندو»، شماره۳۵۸۷. رده‌های این صفحه : تاریخ تصوف | تصوف
|